Srpsko kraljevstvo

Srpsko kraljevstvo je feudalna država koja se pod Stefanom Prvovenčanim (veliki župan 1196. — 1217., kralj 1217. — 1228.) razvila iz Raške 1217. godine i trajala do 16. travnja 1346. godine, kada je za vladavine Stefana Dušana (kralj 1331.—1346., car 1346.—1355.) postala Srpsko carstvo.

Povijest

Uspon Stefana i Save Nemanjića

Godina 1199. obilježila je smrt srpskog velikog župana i osnivača dinastije Nemanjića, Stefana Nemanje. Za sobom je ostavio temelje srpske države i tri sina, Vukana, Stefana i Rastka. Rasprava između dva starija brata o pravu na prvenstvo u državnoj upravi prerasla je u sukob. Sve do prvih godina trinaestog stoljeća tinjala je ova borba, ponekad provaljujući u otvorenu netrpeljivost. U prvo vrijeme Vukan je uspjevao održati vlast u Srbiji, djelujući iz svog sigurnog utočišta u Zeti (bivšoj Duklji) koju je naslijedio još od oca.

Najmlađi Nemanjin sin Rastko od samog početka se uključio u presuđivanje koji od starije braće treba biti vladar u Srbiji. Još kao dječaku otac mu je dao novoosvojeni Hum na upravu. Ali, mladi Rastko je već 1191. napustio Hum i otišao je prijeći u svećenike. Od tada nosi ime opata - Sava i po tome je ostao poznat.

Mada je Nemanja odredio Stefana za svog nasljednika koji je bio veliki župan od 1196., Vukan je, uz pomoć ugarskog kralja Emerika, osigurao premoć u Srbiji i protjerao Stefana, 1202. godine. Tako je Vukan postao velikim županom od 1202. do 1203. Nekoliko godina kasnije, 1204. ili 1205. Stefan je uspio, postepeno osvajajući srpske zemlje, preuzeti vlast u Srbiji uz pomoć Bugara. U vrijeme sukoba između Vukana i Stefana, Vukan je bio taj koji je uživao podršku katoličke vlastele u Zeti. Oslanjao se na prijateljstvo Ugarske i pape. Kada je za trenutak pobijedio Stefana priznao je prvenstvo katoličkoj crkvi i vrhovnu vlast ugarskog kralja. Tako se ipak ostvarila Nemanjina želja da Stefan ovlada zemljom, a da Vukan bude "veliki knez" jedne pokrajine. Prenošenje moštiju Stefana Nemanje iz Hilandara u samostan Studenicu pomoglo je pomirenju između dva brata. Glavnu ulogu u tom činu imao je treći brat, Sava.

U momentu Stefanovog konačnog ustoličenja na čelu srpske države, počelo je jedno novo razdoblje ne samo u srpskoj povijesti, nego i u povijesti čitavog Balkanskog poluotoka. Rušenje Bizantskog carstva pod naletima križara (četvrti križarski rat) i nastanak više novih država (Latinsko Carstvo, Solunska Kraljevina, Nicejsko Carstvo i dr.) na tlu starog carstva promijenio je odnos snaga na jugoistoku Europe. Osamostalio se i Epir, a usporedno sa Srbijom jačalo je i Drugo bugarsko carstvo, a samim padom Bizanta uvelike je ojačala i Ugarska. Stefan je morao u više mahova odbiti vanjske napade kako bi osigurao samostalan razvitak srpske države. Balkanski poluotok se podijelio na dva svijeta. S jedne strane stajale su one države koje su pripadale bizantskom duhu (Srbija, Bugarska i dr.). S druge strane nalazile su se nove države latinskih križara ili male grčke države. Otuda je i izašla prozapadna politika Stefanova.

Poslije pobjede Stefana nad Vukanom i sam Stefan se okrenuo Zapadu, Mletačkoj Republici i Rimu. Najvažniji korak u ovom svom opredjeljenju Stefan je učinio kada se 1207. ili 1208. oženio po drugi put i to venecijanskom princezom Anom Dandolo. Njegova prva žena bila je bizantska princeza Eudokija. Oba braka sklopljena su iz političkih razloga. Ovaj drugi jasno pokazuje kojim putem je htio krenuti. Njegov prvi pokušaj da od rimskog pape Inocenta III. dobije kraljevsku čast nije uspio. Ali, njegova upornost se isplatila 1217. godine. Sava je te godine poslao u Rim svog učenika Metodija koji od pape Honorija III. dobiva blagoslov za krunjenje. Na saboru u samostanu Žiči, Sava je okrunio svoga brata Stefana krunom donesenom iz Rima. Te 1217. Stefan je postao prvi srpski kralj, a vjenčanje krunom je drevni izraz za čin krunjenja i zato dobiva naziv Prvovjenčani, a Srbija je postala prvi put kraljevina. Vladao je nešto više od dva desetljeća (1205 - 1228).

Događaj koji je imao još presudniji značaj od ustoličenja Srbije kao kraljevine, bilo je stvaranje srpske autokefalne (samostalne) pravoslavne crkve. Ključnu ulogu u ovoj možda najdalekosežnijoj odluci u srpskoj povijesti imao je Sava Nemanjić. Godine 1219. Sava odlazi u Niceju. Od tamošnjeg cara Teodora I. Laskarisa i patrijarha Manuelala Sarantena Haritopula uspjeva postići akt o samostalnosti srpske crkve. To je značilo da srpski arhijereji stječu pravo potpuno sami birati svog arhiepiskopa. Prvi srpski arhiepiskop postao je Sava u proljeće 1219. godine. Odmah poslije toga, Sava je započeo veliki posao učvršćivanja unutrašnje i vanjske organizacije srpske crkve. Tako su stvorene nove episkopije, obrazovano svećenstvo, a izvodili su se i prijevodi crkvenih spisa. On je bio taj koji je udario temelje srpskog pravoslavlja i u duhovnom i u organizacijskom smislu, kojeg Srbi danas poznaju i prihvaćaju. Arhiepiskop Sava i kralj Stefan su biografijama svog oca nemanje pokrenuli i srpsku književnost feudalnog vremena.

Vladavina Radoslava, Vladislava, Uroša I. i Dragutina

Sljedeća generacija srpskih vladara - sinovi Stefana Prvovenčana su Radoslav, Vladislav i Uroš I - obilježili su razdoblje stagnacije državne strukture. Sva tri kralja bila su više ili manje ovisna o nekim od susjednih država - Bizanta, Bugarskr ili Mađarske. Odlučujuće su imale veze s Mađarima, jer je Urošu naslijedio njegov sin Dragutin, čija je žena mađarska princeza. Kasnije, kada je Dragutin abdicirao u korist svog mlađeg brata Milutina, 1282. godine, mađarski kralj Ladislav IV mu je dao zemljišta u sjeveroistočnoj Bosni , regijiMačvu i gradu Beogradu, dok je uspio pobijediti i pripajati zemlje u sjeveroistočnoj Srbiji. Tako su neki od tih teritorija po prvi puta postali dio srpske države. Njegova nova država zvala se Kraljevstvo Srem . U to je doba naziv Srem bio oznaka za dva područja: Gornji Srem (današnji Srem ) i Donji Srem (danasšnji Mačva). Kraljevina Srijema pod vladavinom Stefana Dragutina zapravo je Donji Srem, ali neki povijesni izvori spominju da je Stefan Dragutin također vladao Gornjim Srijemom i Slavonijom. Nakon što je Dragutin umro 1316. godine, njegov sin, kralj Vladislav II, postao kralj i vladao do 1325.

Vladavina Milutina

Podrobniji članak o temi: Stefan Milutin

Podrobniji članak o temi: Vladislav Milutin

Pod Dragutinovim mlađim bratom, kraljem Milutinom , Srbija je ojačala, unatoč tome što je povremeno ratovao na tri različita fronta. Kralj Milutin bio je dobar diplomat koji je bio sklon upotrebi uobičajenih srednjovjekovnih diplomatskih i dinastičkih brakova. Bio je oženjen pet puta, s mađarskim, bugarskim i bizantskim princezama. Također je poznat po izgradnji crkava, od kojih su neki najljepši primjeri srednjovjekovne srpske arhitekture, uključujući samostan Gračanica na Kosovu, katedrala u samostanu Hilandar na planini Athos, i Crkvu sv. Arhanđeo u Jeruzalemu. Zahvaljujući svojim obdarenjima, kralj Milutin proglašen je svetim, unatoč burnom životu. Na prijestolju je uspio njegov sin Stefan, kasnije nazvan Stefan Dečanski.

Kraljevstvo Stefana Dečanskog

Podrobniji članak o temi: Stefan Dečanski

Stefan Dečanski proširio je kraljevstvo na istok osvojivši grad Niš i okolne županije, a na jugu stjecanjem teritorija u Makedoniji, izgradio samostan Visokog Dečana u Metohiji, najmonumentalnijem primjeru srpske srednjovjekovne arhitekture, zarađujući mu nadimak, Stefan Dečanski pobijedio je Bugare u bitci kod Velbužda 1330. godine

Kultura

Izvori

Vanjske poveznice