Oksidi

Oksidi (franc. oxyde, prema grč.: oštar, kiseo) su kemijski spojevi kisika s drugim elementima, a grade ih svi elementi osim plemenitih plinova.

Osobine

Većina je oksida nestabilna prema niskim temperaturama. Nastaju kao produkti oksidacije drugih minerala, a javljaju se i u stijenama vulkanskog podrijetla. Gospodarski su jedna od najznačajnijih skupina minerala jer uglavnom tvore rude iz kojih se dobivaju metali.

Oksidi čine velik dio Zemljine kore i mnogi su od njih važni minerali, npr.: hematit (Fe₂O₃), magnetit (FeO x Fe₂O₃), rutil (TiO₂), kasiterit (SnO₂), kremen (SiO₂), korund (Al₂O₃), kromit, itd..

Prema broju kisikovih atoma razlikuju se: monoksidi (npr. ZnO), dioksidi (CO₂), trioksidi (SO₃), itd.,

Prema reakciji s vodom svrstavaju se na okside koji tvore kiseline (ugl. oksidi nemetala kao SO₂, P₂O₅) ili baze (uglavnom oksidi alkalijskih i zemnoalkalijskih metala); neki su oksidi amfoterni, tj. mogu tvoriti i kiseline i baze (Al₂O₃, oksidi prijelaznih metala), a neki neutralni (CO, NO).

Od svih spojeva na Zemlji su najrašireniji oksidi, a mogu se svrstati prema nekim načelima, npr. prema strukturi ili nekim od kemijskih svojstava. Uobičajeno je razvrstavanje prema kiselo-baznim svojstvima u četiri skupine: kiseli, neutralni, bazični i amfoterni oksidi.

Kiseli oksidi su oksidi koji s vodom daju kisele reakcije, otapaju se u lužinama ili ih izravno neutraliziraju, a tipični predstavnici su oksidi nemetala su, npr. SO₃ i NO₂.
Neutralni oksidi koji ne reagiraju s vodom, ne otapaju se u kiselinama niti u lužinama niti ih neutraliziraju (npr. CO, N₂O, NO).
Bazični oksidi (ili bazni oksidi) koji s vodom daju alkalnu (lužnatu) reakciju, otapaju se u kiselinama ili ih izravno neutraliziraju, a tipični predstavnici su oksidi alkalnih i zemnoalkalnih metala su, npr. Na₂O i BaO. Primjer bazičnog oksida je i kalcijev oksid jer s vodom gradi lužinu.

Bazični oksidi većine metala vrlo su slabo topljivi u vodi, stoga se njihovi hidroksidi pripravljaju dodatkom lužine otopini metalnog iona, pri čemu se taloži također teško topljivi hidroksid.

Amfoterni oksidi koji se, ovisno o uvjetima, mogu otapati u kiselinama i u lužinama, te mogu neutralizirati i kiseline i lužine, a tipični predstavnici su oksidi amfoternih elemenata su, npr. cinkov oksid, i Al₂O₃.

Oksidi metala

Oksidi metala ionski su spojevi, koji sadržavaju oksidni anion O^2- i uglavnom su bazični i amfoterni. Čine velik dio Zemljine kore i važni su minerali.

Oksidi metala po svojim kiselo-baznim svojstvima mogu općenito biti: kiseli, amfoterni i bazični. Neki prijelazni elementi grade više od jednog oksida svaki. Oksid u kojem je oksidacijski broj dotičnog elemenata manji je kemijski spoj ionskog značaja, a oksid dotičnog elementa u kojem je oksidacijski broj tog elementa veći je kemijski spoj kovalentnog značaja: II IV VII; (MnO MnO₂ Mn₂O₇); bazični oksid - amfoteran oksid - kiseli oksid.

Oksidi alkalijskih i zemnoalkalijskih elemenata (osim berilijeva i magnezijeva oksida) reagiraju s vodom. Reakcijom tih oksida s vodom nastaju hidroksidi metala. Vodene otopine tih hidroksida su jake lužine.

Oksidi nemetala

Oksidi nemetala su kovalentni spojevi i imaju jednostavne molekule (npr. ugljikov monoksid, ugljikov dioksid, sumporov dioksid) ili tvore ogromne molekularne rešetke (npr. silicijev dioksid).

Dobivanje

Oksidi se mogu dobiti izgaranjem elemenata u struji kisika ili zagrijavanjem manje stabilnih spojeva s kisikom, kao što su hidroksidi, karbonati, nitrati i oksalati.

Izvori

Hrvatska enciklopedija, Broj 8 (O-Pre), str. 65... Za izdavača: Leksikografski zavod Miroslav Krleža, Zagreb 2006.g. ISBN 953-6036-38-X

Nedovršeni članak Oksidi koji govori o kemiji treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima uređivanja Hrvatske internetske enciklopedije.