Serotonin (5-hidroksitriptamin, 5-HT) je jedan od glavnih neurotransmitera središnjeg živčanog sustava. Pripada skupini monoaminskih neurotransmitora, zajedno sa dopaminom, noradrenalinom i dr. Ovisno o receptoru, može imati i inhibicijsko i ekscitacijsko djelovanje.
Funkcije
Živčani sustav
Većina neurona koji proizvode i luče serotonin nalaze se u jezgrama rafe (raphe nuclei), smještene u moždanom deblu. [1] Ti neuroni protežu se svojim aksonima do gotovo svakog dijela središnjeg živčanog sustava te zajedno tvore serotonergički sustav.
Kao jedan od glavnih neurotransmitora, serotonin sudjeluje u regulaciji fine mišićne kontrakcije, tjelesne temperature, apetita, osjećaja boli, ponašanja, raspoloženja, krvnog tlaka i disanja. Kada je u ravnoteži, daje osjećaj zadovoljstva i mentalne opuštenosti. Smatra se da ima ulogu u patogenezi migrene.[2]
Promjene njegove koncentracije unutar mozga mogu dovesti do različitih poremećaja, na primjer depresije, anksioznosti, agresije, prisilnog ponašanja i poremećaja spavanja. Vrlo je razvijena grana farmakologije[nedostaje izvor] koja se bavi liječenjem poremećaja serotonina, tako da danas postoje brojni lijekovi koji reguliraju njegovu razinu u mozgu i na taj način dovode do povlačenja simptoma bolesti.
Probavni sustav
Druga vrsta stanica koje proizvode i luče serotonin su enterokromafine stanice, smještene u epitelu probavnog trakta. Serotonin u probavnom sustavu regulira molitet crijeva. Toksini u hrani i druge tvari mogu dodatno stimulirati lučenje serotonina. Pri visokim koncentracijama serotonin izaziva proljev i povraćanje.[3]
Biosinteza i metabolizam [4]
Serotonin se stvara u mozgu i probavnom traktu. U krvi se pohranjuje u krvnim pločicama.
Biosinteza kreće iz aminokiseline triptofana. Triptofan se hidroksilira u položaju 5 pomoću enzima triptofan-hidroksilaze (TPH). Nastali 5-hidroksitriptofan (5-HTP) se potom dekarboksilira pomoću dekarboksilaze aromatskih aminokiselina (AAAD), enzima koji sadrži piridoksal fosfat (aktivni oblik vitamina B6 ) kao kofaktor. Dekarboksilacijom nastaje 5-hidroksitriptamin (serotonin).
Serotonin je ujedno i prekursor u biosintezi melatonina, hormona pinealne žlijezde koji sudjeluje u regulaciji sna i cirkadijanog ritma.
U razgradnji serotonina sudjeluje enzim monoaminooksidaza (MAO-A i MAO-B). Inhibicija ovog enzima može povećati razinu serotonina, stoga je monoaminooksidaza meta nekih lijekova (MAOI).
5-HT receptori
Serotonin ispoljava svoje učinke tako da se veže na 5-HT receptore, aktivira ih i izazove biološki odgovor.
5-HT receptori se nalaze u središnjem i u perifernom živčanom sustavu. [5]
Dijele se u 7 skupina koje sveukupno obuhvaćaju 14 tipova receptora. [6]
Svi tipovi 5-HT receptora su metabotropni (GPCR - receptori vezani na G-proteine), osim 5-HT3 receptora koji je ionotropan (receptor povezan s Na+/K+ ionskim kanalom).
- 5-HT1
- 5-HT1A
- 5-HT1B
- 5-HT1D
- 5-HT1E
- 5-HT1F
- 5-HT2
- 5-HT2A
- 5-HT2B
- 5-HT2C
- 5-HT3
- 5-HT4
- 5-HT5
- 5-HT5A
- 5-HT5B
- 5-HT6
- 5-HT7
Lijekovi koji djeluju na serotonergički sustav (serotonergici)
- Anksiolitici
- 5-HT1A agonisti (buspiron)
- Antidepresivi
- Inhibitori ponovne pohrane serotonina
- Modulatori 5-HT receptora
- Inhibitori monoaminooksidaze (MAOI)
- Psihostimulansi
- Halucinogeni
- 5-HT1A/2A/2C agonisti (LSD, DMT, meskalin, psilocibin)
- Antiemetici
- 5-HT3 antagonisti (ondansetron, granisetron, tropisetron)
- Antimigrenici
- 5-HT1 antagonisti (ergotamin)
- 5-HT1B/1D agonisti (sumatriptan, zolmitriptan,rizatriptan)
- Laksativi
- 5-HT4 agonisti (prukaloprid)
- Opioidi
Serotoninski sindrom
Primjena dviju ili više lijekova (ili jednog, u visokim dozama) koji povećavaju razinu serotonina može uzrokovati serotoninski sindrom, stanje koje može biti opasno po život. Simptomi uključuju povišenu tjelesnu temperaturu, nemir, povećane reflekse, drhtanje, znojenje, raširene zjenice i proljev.[7]
Serotoninski sindrom se može javiti, primjerice, ako se u kombinaciji koriste antidepresivi iz različitih skupina (npr. selektivni inhibitori ponovne pohrane serotonina (SSRI) i inhibitori monoaminooksidaze (MAOI).
Izvori
- ↑ "Understanding the neuroanatomical organization of serotonergic cells in the brain provides insight into the functions of this neurotransmitter". Basic Neurochemistry (Sixth ed.). Lippincott Williams & Wilkins. 1999. ISBN 0-397-51820-X. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=books&doptcmdl=GenBookHL&term=raphe+AND+serotonin+release+AND+bnchm%5Bbook%5D+AND+160428%5Buid%5D&rid=bnchm.section.946#949. "In 1964, Dahlstrom and Fuxe (discussed in [2]), using the Falck-Hillarp technique of histofluorescence, observed that the majority of serotonergic soma are found in cell body groups, which previously had been designated as the Raphe nuclei."
- ↑ Farmakologija: Serotonin i ergot alkaloidi
- ↑ Pharmacology. Edinburgh: Churchill Livingstone. 2003. str. 187. ISBN 0-443-07145-4
- ↑ "Serotonin Synthesis and Metabolism, Sigma-Aldrich". https://www.sigmaaldrich.com/technical-documents/articles/biology/rbi-handbook/non-peptide-receptors-synthesis-and-metabolism/serotonin-synthesis-and-metabolism.html
- ↑ "Hoyer D, Clarke DE, Fozard JR, Hartig PR, Martin GR, Mylecharane EJ, Saxena PR, Humphrey PP (1994). "International Union of Pharmacology classification of receptors for 5-hydroxytryptamine (Serotonin)". Pharmacol. Rev. 46 (2): 157–203.". http://pharmrev.aspetjournals.org/cgi/content/abstract/46/2/157
- ↑ Molecular Neuropharmacology: A Foundation for Clinical Neuroscience (2nd ed.). New York: McGraw-Hill Medical. 2009. str. 4. ISBN 9780071481274. "Similarly, little is known about which of serotonin’s 14 known receptors must be activated to achieve an antidepressant response."
- ↑ Volpi-Abadie, J.; Kaye, A. M.; Kaye, A. D. (2013). "Serotonin syndrome.". The Ochsner journal 13 (4): 533–40. PMC 3865832. PMID 24358002. //www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3865832/
| |||||