Glukoza
Glukoza (od grč.; sladak) (dekstroza, grožđani šećer, krvni šećer, dekstroglukoza) je najrasprostranjeniji monosaharid u prirodi. Može se naći u krvi i tkivu svih sisavaca, a i u biljnome svijetu, najčešće grožđu, gdje se nalazi slobodna ili u sastavu oligosaharida i polisaharida. Glukoza je heksoza (šećer sa šest C-atoma) i aldoza, jer sadrži aldehidnu skupinu, tj. glukoza je ugljikohidrat monohidrat aldoheksoza.
Poznati su dekstrani, polimeri glukoze.
Općenito o glukozi u prirodi
Glukoza je derivat šećera i bitan među proizvod pri pretvorbi hrane u energiju. Samo manji dio potreba za glukozom čovjek može nadoknaditi iz neugljikohidratnih izvora.
Sastojak je voća (grožđa pretežito), meda, životinjskih tkiva, saharoze, te različitih polisaharida (celuloza, škrob, glikogen, dekstran). Kao izomer može se naći u krvi svih sisavaca.
Rasprostranjena je u prirodi u D-obliku (gdje D označava konfiguraciju na C-atomu u položaju 5) na α-konfiguracije ili β-konfiguracije. U prirodi postoje dva ciklička oblika (anomera) D-glukoze. Oba se ciklička oblika glukoze nalaze u prirodnim polisaharidima. U celulozi, najčešćoj molekuli u prirodi, jedinice glukoze povezane su s β-1,4-glikozidnim vezama (glikozidi), dok su u glikogenu i škrobu pretežno vezane α-1,4-glikozidnim vezama, a na mjestima grananja polimera i α-1,6-glikozidnim vezama.
Glukoza je najvažnije metaboličko gorivo. Sinteziraju je biljke procesom fotosinteze i pohranjuju u polimernom obliku kao škrob.
U živim se stanicama razgrađuje glikolizam i TCA-ciklusom (limunska kiselina) do ugljikova dioksida i vode. Glavni je izvor energije u procesu aerobnoga disanja.
U čovjekovu probavnom sustavu škrob se hidrolizira u glukozu, koja se resorbira u krvni otok i iskorištava u glikozi (bioenergetika) i drugim metaboličkim procesima. Normalna količina u ljudskoj krvi je 5,5 mmola. Višak glukoze pohranjuje se u obliku glikogena. Slobodna glukoza u krvi prosječna čovjekova zaliha je energije od oko 170 kJ, dok je u glikogenu (čak i nakon noćnog gladovanja) pohranjeno još 2500 kJ. Neki organi, poput mozga, gotovo isključivo ovise o glukozi kao metaboličkome gorivu. Ravnotežu između slobodne i polimerizirane glukoze kontroliraju hormoni.
Aldehidna skupina glukoze kemijski reagira s amino-skupinama bjelančevina. Zato je povećanje koncentracije glukoze u krvi štetno i izaziva šećernu bolest.
Glukoza reducira monosaharid u obliku bijeloga praha, i lako je topljiva u vodi (1g/1,1 ml vode). U reakciji s alkoholom prelazi u glikozid. Bez prisustva zraka previre u etanol, mliječnu kiselinu i sporedne proizvode vrenja.
Molekule složenijih ugljikohidrata kao što su škrob i celuloza nastaju od velikog broja molekula glukoze.
Glukoza ima vrlo sladak okus, lako je topljiva u vodi, a također je i neophodna za održavanje života jer kada se razgradi u citoplazmi žive stanice ona oslobađa velike količine energije potrebne za mnoge životne funkcije.
Dobivanje i uporaba
Industrijski se proizvodi kemijskom hidrolizom saharoze ili razgradnjom škroba uz pomoć enzima α-amilaze.
Rabi se u konditorskoj industriji, a u slobodnoj prodaji se može naći po ljekarnama i drogerijama.
Trommerov reagens
Reagens za dokazivanje glukoze zove se Tromerov reagens. To je lužnata otopina bakrovog(II) sulfata. U dodiru s glukozom nastaje crvenkasto-smeđi talog nastalog bakrovog(I) oksida.
Oksidacija
U blagim oksidansima (CuSO4) glukoza oksidira u D-glukonsku kiselinu.
Jačom oksidacijom (HNO3) glukoze nastaje dikarboksilna glukarna kiselina.
Izvor
- Hrvatska enciklopedija, Broj 4 (Fr-Ht), str. 237.. Za izdavača: Leksikografski zavod Miroslav Krleža, Zagreb 2000.g. ISBN 953-6036-34-7