Sava Mrkalj
Sava Mrkalj (Sjeničak, 1783. - Beč, 1833.), učitelj i filolog.
Sava Mrkalj je rođen 1783. godine u selu Sjeničaku, prvobanske pukovnije tadašnje Vojne krajine. Školu je završio 1799. godine u Plaškom i zatim postao učitelj u Gospiću. Kasnije je otišao u Zagreb, gdje je završio najprije arhigimnaziju, a potom dvogodišnji studij filozofije. Studiranje je nastavio u Pešti gdje je slušao predavanja iz filozofije i matematike na tamošnjem sveučilištu i dobio zvanje „svobodnih hudožestva i filosofije doktor ". Bio je dobar poznavatelj latinskog i francuskog jezika, a razumio je i grčki i hebrejski, što je njegovom jezikoslovnom talentu bilo od velike koristi. Poznat je po tome što je 1810. godine, još tokom studiranja u Pešti, napisao tada veoma aktualnu knjižicu o slaveno-srpskoj azbuci „Salo debelog jera libo azbukoprotres". U njoj se zalagao za reformu tadašnjeg zastarjelog i nerazumljivog pravopisa koji se upotrebljavao u crkvi i književnosti i tražio primjenu fonetskog pisma baziranom na narodnom jeziku.
Napadan od službenih ckrvenih krugova zbog ovih svojih pogleda, Sava Mrkalj je mislio da će ih umiriti ako se zakaluđeri i zato je 1811. u manastiru Gomirje zaista i postao jerođakon Julijan. Međutim, progoni su se samo uvećavali i on je 1813. godine otpušten iz manastira. U strahu od osvete crkvene hijerarhije 1817. godine je objavio djelo „Paliondija" u kojoj se odrekao svoje grafičko-ortografske reforme. Godine 1827. je uslijed teške depresije bolnički liječen, pa je 1833. godine umro u bečkoj umobolnici.
Vuk Karadžić izrijekom navodi Mrkalja kao reformatora srpske ćirilice čiju je reformu prihvatio: "...imajući za namjerenje uspjeh Serbskog Knjižestva ne mogu druge Azbuke upotrebiti nego Merkailevu, jerbo za Srbski jezik lakša i čistija ne može biti od ove..."[1]
Literatura
- Đorđe Rajković: Izabrani spisi - Biografije književnika, Matica srpska, Novi Sad, 1950.
- Mala enciklopedija Prosveta - Opšta enciklopedija (M-Š), Prosveta, Beograd 1959.
- Meša Selimović: Za i protiv Vuka, Beograd 1967.
- Vukosava Opačić - Lekić: Sava Mrkalj: život i djelo, „Matica srpska“, Novi Sad 1978.
- Mile Mrkalj: Sjeničak, kronika kordunaškog sela, Historijski arhiv u Karlovcu, Karlovac 1980.
- Gojko Nikoliš: Sava Mrkalj - povijest o jednom stradalniku, „Prosvjeta“, Zagreb 1980.
- Milan Moguš i Josip Vončina: "Salo debelog jera libo azbukoprotres" Save Mrkalja, JAZU i Skupština općine Karlovac, Zagreb 1983.
- Sava Mrkalj: Pesme i spisi, SKD „Sava Mrkalj“ Topusko, 1994. priredio Žarko Ružić.
- Miloš Okuka: "Salo debelog jera libo azbukopretres" Sava Mrkalj u starom i novom ruhu, „SKD Prosvjeta“, Zagreb 2010.
- Na počecima srpske filologije, zbornik radova priredili Gordana Ilić Marković, Anna Kretschmer i Miloš Okuka, Frankfurt na Majni: Peter Lang Internationaler Verlag der Wissenschaften, 2012.