Txillardegi
José Luis Alvarez Enparantza (27. rujna 1929. - 14 siječnja 2012.) poznatiji po svom pseudonimu Txillardegi, bio je baskijski jezikoslovac, političar i pisac. Rođen je u Donostiji i nije naučio baskijski jezik sve do 17 godine, ali se smatra jednim od najutjecajnijih figura baskijskog nacionalizma i kulture u drugoj polovici 20. stoljeća.[1]
Književni i akademski rad
Álvarez Enparantza (majčino prezime mu je katkada hispanizirano kao Emparanza) studirao strojarstvo u Bilbau, a lingvistiku u Parizu. Godine 1957, on je postao dopisni član Euskaltzaindije (akademije baskijskog jezika), koja je usvojila većina njegovih prijedloga o pravopisu i morfologiji standardnog baskijskog jezika. Godine 1993 postao je član komisije za izgovoru.[2] Njegovo ime je dva puta predloženo za punopravnog članica Euskaltzaindije ali je odbijen iz političkih razloga. Kad je predložen treći put, on je odbio prijedlog.[3]
On je bio glavni suradnik na standardizaciji baskijskog. Njegova se filozofija temeljila se na sljedećim zamislima:
- da, ako manjinski jezicima trebaju preživjeti, oni moraju biti u stanju nositi se s modernom znanosšću i tehnologijama;
- da je standardizirani jezik je ključni dio modernizacije;
- da se bilo koji predmet može objašnjavati na razumljiv način na bilo kojem jeziku, na temelju
- glavna značajka, među ostalim, koja bi trebala identificirati osobu (ili zemlju) kao baskijsku trebala biti znanje baskijskog jezika.
On je bio i poznati pisac i jezikoslovac pod pseudonimima Larresoro, Igara i Usako. Bio je pisac pod utjecajem egzistencijalizma Kierkegaarda, Unamuna i Sartrea, a također i pisca Bertranda Russella.[4] On je imao mnogo knjiga objavljena, uglavnom veze s baskijskom jeziku i njegovoj gramatici. On je također pisao romane i političke eseja. Njegov rad Leturiaren egunkari ezkutua (1957.) smatra se prvima modernim romanom napisan na baskijskom i čini jasnu crtu razdvajanja u baskijskoj književnosti. Ostali radovi uključeni u romane Haizeaz bestaldetik (1979) i Putzu (1999);utjecajne eseje Huntaz ETA hartaz (1965), Hizkuntza ETA pentsakera (1972) i Euskal Herria helburu (1994), a znanstvena djela Euskal fonologia (1980), Euskal azentuaz (1984.) i Elebidun gizartearen azterketa matematikoa (1984).
Godine 1968 dobio je nagradu Txomin Agirre za svoj roman Elsa Scheelen. On je također osvojio nagradu Andima u Caracasu godije 1969 za knjige za učenje matematike. On je osvojio srebrni Lauburu za knjigu Euskal Gramatika u Bilbaou 1980.
Godine 1970. Txillardegi je suosnovao pokret Euskal Herrian Euskaraz . Godine 1982 počeo je kao predavač na Sveučilištu u Baskiji, gdje je kasnije postao profesor emeritus.[2]
Baza podataka o baskijskoj znanstveno-intelektualnoj zajednici Inguma pokazuje reference na 122 proizvoda (znanstveni radovi, knjige, razgovori itd) koje je izradio Txillardegi.[5]
Politička djelatnost
Kao član baskijske nacionalističke stranke (EAJ-PNV) u mladosti je promovirao obranu i proučavanje baskijskog jezika kao osnovu baskijskog identiteta.
Nakon što je postao razočaran s EAJ-PNV, Txillardegi je bio jedan od osnivača ETA-e godine 1959, zajedno sa skupinom mladih nacionalista i bio vidljiv vođa kulturne grane pokreta.Godine 1961. on je pobjegao u egzil, u Pariz i Bruxelles, vrativši se godine 1967. Godine 1976 on i Iñaki Aldekoa su osnovali političku stranku, Euskal Sozialista Biltzarrea. (ESB: Congreso de Socialistas Vascos, Baskijski socijalist kongres)[2]
Txillardegi je sudjelovao u osnivanju stranke Herri Batasuna godine 1977. i bio je izabran za senatora abertzale koalicije u prvim izborima.
Počevši vjerovati da je oružana borba neodrživa, jedno je vrijeme bio aktivan u Aralaru a onda se javno ogradio od oružane borbe kada je stranka sudjelovala u činu solidarnosti, u organizaciji baskijske vlade, sa žrtvama nasilja ETA-e. Kandiirao se za općinske izbore kao dio koalicije Ezker Batua Berdeak (Izquiera Unida - Verdes, ujedinjena ljevica - Zeleni). Na općim izborima 2008, on je najavio svoju kandidaturu za Senat stranke Eusko Abertzale Ekintza (Acción Nacionalista Vasca, Baskijska nacionalistička akcija) u Guipuskoi.[6]
Literatura
- Aizpuru, Alaitz 2012: "Existentzialismoaren hastapenak Euskal Herrian: Leturiaren egunkari ezkutua" in Alaitz Aizpuru(koord.), Euskal Herriko pentsamenduaren gida, Bilbo, UEU. ISBN 978-84-8438-435-9
- Azurmendi, Joxe 1999: Txillardegiren saioa: hastapenen bila, Jakin, 114: 17-45.
- Azurmendi, Joxe 2000: "Kierkeggard-en <<egunkari ezkutua>>" in Txipi Ormaetxea (arg.), Txillardegi lagun giroan, Bilbo: UEU ISBN 84-8438-007-6
- Hegats. Literatur aldizkaria. 49. ISSN 1130-2445
- Olaziregi, Mari Jose 2012. Basque Literary History, Reno, Center for Basque Studies/University of Nevada ISBN 978-1-935709-19-0
- Sudupe, Pako 2011: 50eko hamarkadako euskal literatura I: hizkuntza eta ideologia, Donostia, Utriusque Vasconiae. ISBN 978-84-938329-4-0
- Sudupe, Pako 2011: 50eko hamarkadako euskal literatura II: kazetaritza eta siakera, Donostia, Utriusque Vasconiae. ISBN 978-84-938329-5-7
- Sudupe, Pako 2012: "Ideologia eztabaidak 50eko hamarkadan" in Alaitz Aizpuru (koord.), Euskal Herriko pentsamenduaren gida, Bilbo, UEU. ISBN 978-84-8438-435-9
- Sudupe, Pako 2016: Txillardegiren borroka abertzalea, Donostia: Elkar ISBN 978-84-9027-544-3
- Torrealdai, Joan Mari 2014: Batasunaren bidea urratzen. Txillardegiren eragintza praktikoa, Jakin, 204:11-96.
Izvori
- ↑ http://www.diariovasco.com/agencias/20120114/mas-actualidad/cultura/muere-txillardegi-escritor-fundo-nombre_201201141442.html
- ↑ 2,0 2,1 2,2 http://www.eitb.com/es/noticias/politica/detalle/812130/biografia-txillardegi-vida-dedicada-al-euskera/
- ↑ http://www.idazleak.org/english/writers/jose-luis-alvarez-enparantza-txillardegi?h=A&p=2
- ↑ Azurmendi, J. 1999: Txillardegiren saioa: hastapenen bila, Jakin, 114: 17-45.
- ↑ http://www.inguma.org/egilea/ikusi/jose-luis-alvarez-enparantza-1929-2012
- ↑ http://www.diariosigloxxi.com/texto-ep/mostrar/20080130144256