Slobodni radikali su nestabilne molekule, ili ioni velike reaktivnosti, koji u organizmu stupaju u kemijske reakcije sa dijelovima stanica (proteinima, lipidima, ugljikohidratima, molekulama DNK) pri čemu dovode do biokemijskih, strukturnih i funkcionalnih poremećaja.[1]
U normalnoj molekuli, jezgra je okružena parom negativno nabijenih elektrona. Uklanjanjem jednog elektron iz para, procesom koji se zove oksidacija, molekula postaje nestabilana i destruktivna (nastaje "radikalna" molekula) koja napada susjedne biomolekule u sredini u kojoj se nalazi, tako da njenimm djelovanjem dolazi do stvaranja novih slobodnih radikala - lančanom reakcijom (neka vrsta začaranog kruga).[2]
Slobodni radikali mogu biti pozitivni, negativni, ili bez naboja. Neupareni elektroni daju radikalima kemijsku reaktivnost.[3][4][5]
Slobodni radikali, u organizmu, mogu izazvati »slobodno-radikalnu bolest« koja podrazumijeva poremaćaj u čijoj etiologiji primarnu ulogu imaju slobodni radikali, a za koju postoji obilje okolnosti i dokazi. Najvjerojatnije slobodni radikali djelujući kao posredne supstance u inflamatornim procesima, možda čak i kao neuromodulatori, utječu na pojavu bolesti.[1]
Ipak, u organizmu postoje i zaštitni mehanizmi koji su dovoljni da reaktivne vrste radikala koriste za neke normalne fiziološke procese. Skoro sigurno tu spada antimikrobna obrana i ksenobiotički metabolizam.
Izvori radikala
Endogeni izvori radikala
U unutrašnje (endogene) izvore odnosno unutrašnje utjecaje koji izazivaju povećano stvaranje slobodnih radikala u organizmu spadaju: stres, imunološka obrana, upale, povrede, veliko fizičko opterećenje. Glavni izvori endogenih radikala u navedenim utjecajima dijele se na enzimske i neenzimske;
| Enzimski | Ne-enzimski |
|---|---|
| NAD(P)H + H+ + O2 — NAD(P)+ +H2O2 | Mitohondrijsko disanje |
| Ksantin oksidaza | Tranzicijski metali |
| NO sintaze | Drugi oksidansi (LOO) |
| H2O2 + Cl- +H+ — HOCl + H2O | - |
| Lipoksigenaza | - |
Egzogeni izvori radikala
U vanjske (egzogene) izvore odnosno vanjske utjecaje koji izazivaju povećano stvaranje slobodnih radikala u organizmu spadaju: duhanski dim, lijekovi, prehrana, neka terapijska i zračenja iz prirode te okoline[6] pa čak i fizička aktivnost .
| Endogeni izvori | Egzogeni izvori |
|---|---|
| fagociti | zračenje |
| disanje | zagađivači zraka |
| oksidativni enzimi | cigaretni dim |
| - | lijekovi |
| - | pesticidi |
Izvori
- ↑ 1,0 1,1 Huber, W., Future trends in radical studies, in Inflammation — Mechanisms and Treatment, Willoughby, P. A. and Giroud, J. P., Eds., University Park Press, Baltimore, 1980, 27.
- ↑ Živković.M, izdavač. Hiperbarična i podvodna medicina.Beograd: HBO medical center ; Nauka, 1998. 251 str. ID=55440652
- ↑ Clayden, Jonathan; Greeves, Nick; Warren, Stuart; Wothers, Peter (2001). Organic Chemistry (I izd.). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-850346-0.
- ↑ Morrison Robert Thornton; Boyd Robert Neilson (2006). Organic Chemistry. Engelwood Cliffs, New Jersey: Prentice Hall. ISBN 8120307658.
- ↑ Smith, Michael B.; March, Jerry (2007). Advanced Organic Chemistry: Reactions, Mechanisms, and Structure (6. izd.). New York: Wiley-Interscience. ISBN 0-471-72091-7.
- ↑ Hoyt A, Luukkonen J, Juutilainen J, Naarala J. (2008) Title Proliferation, Oxidative Stress and Cell Death in Cells Exposed to 872 MHz Radiofrequency Radiation and Oxidants. Journal Radiat Res. 170 (2) :235-243.