Toggle menu
310,1 tis.
50
18
525,6 tis.
Hrvatska internetska enciklopedija
Toggle preferences menu
Toggle personal menu
Niste prijavljeni
Your IP address will be publicly visible if you make any edits.

Jednačenje po zvučnosti

Izvor: Hrvatska internetska enciklopedija
Glasovne
promjene
Nepostojano a
Nepostojano e
Navezak
Vokalizacija
Palatalizacija
Sibilarizacija
Jotacija
Jednačenje po zvučnosti
Jednačenje po mjestu tvorbe
Prijeglas
Prijevoj
Refleksi jata
Ispadanje suglasnika

Jednačenje po zvučnosti glasovna je promjena u kojoj se šumnici koji se razlikuju po svojstvu zvučnosti jednače tako da se prvi suglasnik skupa zamjenjuje suglasnikom po zvučnosti jednakom drugom suglasniku skupa.


U hrvatskome se jeziku suglasnici prema zvučnosti dijele na:

Zvučni b d g z ž đ
Bezvučni p t k s š č ć f h c

Zvučni su i svi sonanti, ali oni ne sudjeluju u ovoj glasovnoj promjeni.

Obezvučivanje

Ako se zajedno nađu dva šumnika, od kojih je prvi zvučan, a drugi bezvučan, prvi se zamjenjuje svojim bezvučnim parnjakom (vidi tablicu). Promjena iz zvučnog suglasnika u bezvučni suglasnik naziva se obezvučivanje. Primjeri:

  • b prelazi u p ispred c, č, ć, f, h, k, s, š, t
vrabac - vrapca, ob + čarati - opčarati, ob + hoditi - ophoditi, šiba - šipka, ob + sjedati - opsjedati, ob + šišati - opšišati
  • d prelazi u t ispred f, h, k, p
od + fućkati - otfućkati, od + hraniti - othraniti, gladak - glatka, od + pjevati - otpjevati, od + prčiti - otprčiti
  • z prelazi u s ispred c, f, h, k, p, t
iz + curiti - iscuriti, iz + hraniti - ishraniti, iz + kopati - iskopati, nizak - niska, iz + pasti - ispasti, iz + tisnuti - istisnuti
  • ž prelazi u š ispred c, k
lažac - lašca, težak - teška
  • đ prelazi u ć ispred k
smeđ - smećkast (dopušta se i oblik smeđkast), omeđak - omećka (može i omeđka)
  • g prelazi u k ispred c i č:
drug + čiji - drukčiji, bogec - bokca

Ovako izmijenjena osnova zove se obezvučena osnova, a prefiks se naziva obezvučenim prefiksom.

Odstupanja od obezvučivanja

Od ozvučivanja se odstupa u sljedećim slučajevima:

  • kod jednačenja na glas v
cavtjeti (a ne caftjeti), ovca (a ne ofca), zdravstvo (a ne zdrafstvo)...
gangster, Habsburg, vašingtonski
  • u pismu i govoru - ako se d nalazi ispred s, š, c, č, ć
brodski, gradski, predsjednik, oteta, odcijepiti, naovjek, oušnuti, redci (dopušteno je i reci)
  • u pismu - situacije kada se ne provode navedena pravila radi boljega razumijevanja, najčešće kod složenica:
predturski, odtok, poddijalekt, subpolaran


Kao u navedenom primjeru, jednačenje po zvučnosti ne provodi se kod složenica s prefiksima iznad i ispod, ali se provodi kod nekih složenica s nad i pod, ako se d ne nalazi ispred s, š, c, č, ć:

iznadprosječan, ispodprosječan, ispodkoličinski
natprosječan, potpalublje

Dvostrukosti:

subkategorija/supkategorija, substrat/supstrat, polabski/polapski, substandard/supstandard..

Ozvučivanje

Ako se zajedno nađu dva šumnika, od kojih je prvi bezvučan, a drugi zvučan, prvi se zamjenjuje svojim zvučnim parnjakom (vidi tablicu). Promjena iz bezvučnog suglasnika u zvučni suglasnik naziva se ozvučivanje. Neki primjeri:

  • p prelazi u b ispred
top - tobdžija
  • t prelazi u d ispred b
svat - svadba
  • s prelazi u z ispred b, d, g
sgurati - zgurati
  • š prelazi u ž ispred b
za dušu - zadužbina
  • č prelazi u ispred b
svjedočiti - svjedoba
  • k u g, s u ž, z u ž ispred
burek - buregdžija, interes - intereždžija, miraz - miraždžija

Ovako izmijenjena osnova naziva se ozvučena osnova, a prefiks se naziva ozvučenim prefiksom.

Odstupanja od ozvučivanja

Od ove glasovne promjene uglavnom se odstupa u pismu:

  • u nekim domaćim složenicama:
Josipdol, ivanićgradski
jurisdikcija
  • u stranim imenima
Tbilisi

Jednačenje u pismu i govoru

Hrvatski pravopis jest fonološki (prije zvan i fonetski, glasovni, izgovorni, a sada i zvučni), kao i srpski i makedonski, to znači da se jednačenja (po zvučnosti i mjestu tvorbe) vrše u govoru i pisanju. Većina slavenskih jezika (poljski, češki, ruski, ukrajinski, slovački, slovenski, bugarski...) rabi morfonološki (prije često pogrešno zvan etimološki, korijenski; sada su u uporabi još nazivi tvorbeni ili morfološki) pravopis, jednačenja se vrše samo u govoru, a ne vrše se u pisanju. U hrvatskome jeziku postoje određene iznimke kad se jednačenja ne vrše u pismu radi lakše jasnoće i određivanja korijena riječi.