Diaguita
Diaguita, indijanski narod naseljen u konkvistadorsko doba u sjeverozapadnim argentinskim provincijama Salta, Catamarca, La Rioja i Tucumán, i susjednim provincijama Čilea u provincijama Atacama i Coquimbo. Diaguiti se sastoje od tri glavne grupe Capayanes (Capayana), Quilmes i Calchaqui, čija su se brojna plemena vezivala u konfederacije, ali su ponekada i ratovala međusobno. Čestmir Loukotka koji je klasificirao njihove jezike i dijalekte nabrojao ih je oko 20. Jezikom diaguit govorila su mnoga plemena u argentinskoj Catamarci, ali su svi preživjeli već bili kečuanizirani, što navodi (J.E. Durand 1931).
Plemena
Grupe plemena i njihovi jezici su:
- dolina Valle de Santa María sa plemenima Acalianes, Ingamanas (Incamanas, Encamanas),Quilmes, Tolombones, Yocaviles, ;
- U području Beléna: Culampajaos, Famaifiles, Hualfines, Quilmes;
- Kod grada Andalgalá plemena: Aconquijas, Andalgalás, Huaschaschis (Huachaschis), Huasanes, Mallis, Tucumangastas(Tucumanahos);
- U području Pomána: Belichas, Colpeños (Colrenos), Mutquines, Palcipas (Paccipas), Pomanes, Sahuiles (Saujiles), Sijanes, ;
- Tinogasta, sa plemenima Abaucanes, Pituiles, Huatungastas, Mayupucas (Mayurucas), Fiambalaos;
- Pleme Choyanos, Provincija Catamarca;
- Valle Viejo: Motimogastas (San Isidro), Polcos (Polcos), Autigastas (Huaycama, Santa Cruz i El Portezuelo);
- U departmanu Fray Mamerto Esquiú: Collagastas, Sitguagastas (El Hueco);
- U departmanu Ambato: Pueblos de Singuil, Colpes, Huaycamas, Pomangastas (La Puerta), Collagastas;
- Departman Paclín: Paquilingastas (Amadores), Yocongastas (Yocán);
- U departmanu Capayán: Conetas, Pueblo de Huillapima, Fachafacha, Pueblo de Ambatagasta, Pueblo de Chumbicha;
- Područje Santa Rosa: Alijilanes (Alijilán) i Ovantas (Bañado de Ovanta);
- Područje Antofagaste: Apatamas.
Etnografija
Diaguiti su bili ratoboran narod, opisani kao vješti farmeri koji su poznavali tehniku navodnjavanja svojih terasastih polja, a njihove kamene fortifikacije nalazile su se na strateškim položajima, poznate kao pucará. Kuće su bile kamene. Uzgajali su kukuruz i grah, i držali ljame. Hranu su znali konzervirati u skladištiti za duži period. Odjeća je bila vunena, i bojena je prirodnom bojom, dok su na nogama su nosili kožne sandale ushutas ili ojotas (sing. ojota). Lica su bojali i nosili na glavi ornamente od perja, srebra, zlata i kostiju.
Povijest
Kultura Diaguita egzistirala je negdje između VIII i XV stoljeća i istovremena je sa kulturom plemena Atacameño iz Čilea ,sa kojima su po jednoj klasifikaciji jezično činili porodicu Ataguitan, danas nepriznata. Preci argentinskih Diaguita (vidi) prelaze Kordiljere u V i VI stoljeću i nastanjuju plodne doline Copiapó, Huasco, Elqui, Limarí i Choapa i zamjenjuju nosioce kulture Molle ,koje je živio između Huasca i Choape. Diaguiti razvijaju svoje arhitekturu i lončariju poznatu po trokutima, cik-cak i ravnim linijama, čija je namjena i za domaću svakodnevnu i za ceremonijalnu i ritualnu upotrebu. Početak kraja započet će prodorom Inka sa sjevera, koja počinje pod vodstvom njihovog 8. suverena, Viracocha Ince, sina Yahuar Huacaca i oca Pachacuteca. Borbe sa Diaguitima, smatra francuski istraživač i arheolog, Bertrand Flornoy, nije bilo. Diaguiti su bili vješti sa praćkom i bolom, ali politička organizacija (Jean Descola) 'nije bila izrazita'. -Pod utjecajem Inka, koji su se divili njihovim proizvodima, oni su uskoro kečuanizirani.