Aktivno mjesto

Aktivno mjesto katalizatora ilienzima je dio molekule koji direktno sudjeluje u stvaranju veze enzima sa supstratom i u samom katalitičkom procesu.

Aktivno mjesto kod anorganskih katalizatora

Aktivno mjesto kod katalizatora predstavlja određeni dio u strukturi katalizatora koji je direktno odgovoran u katalizi kemijske reakcije u krutoj fazi. Kod povećanja broja aktivnih mjesta, kao na primjer pri povećanju površine katalizatora povećava se i sama katalitička aktivnost. Primjeri aktivnih mjesta kod anorganskih katalizatora su hidroksilne grupe (-OH) prisutne na siliki (SiO₂) ili šupljine unutar kristala.

Aktivno mjesto kod enzima

Veza enzim supstrat

Kod proteinskih enzima, aktivno mjesto predstavlja mali broj aminokiselina smještenih u unutrašnjosti u hidrofobnom dijelu proteinske molekule, čije prostorno uređenje omogućava vezu specifično s molekulom supstrata. Taj trodimenzijski prostor koji se formira u hidrofobnoj unutrašnjosti enzima je odgovoran za njegovu katalitičku moć. Aminokiseline koje izgrađuju aktivno mjesto ne moraju biti susjedne aminokiseline u peptidnom lancu. Ribozimi su dijelovi ribonukleinske kiseline (RNK) koji su sposobni za katalitičke reakcije. U tom slučaju, aktivno mjesto čine nukleotidi. U trenutku katalitičke reakcije u aktivnom se mjestu supstrat veže s enzimom slabim nekovalentnim vezama (vodikove veze, hidrofobne i Van der Waalsove veze) što omogućava brzu izmjenu molekula supstrata na enzimu. Pošto je veza supstrata na nivou aktivnog mjesta uglavnom vrlo specifična, predložena su dva modela vezivanja molekula na aktivno mjesto.

Datoteka:350px-Enzim2.jpg

Model ključ-brava

• Model ključ-brava: svaki supstrat koji se veže za enzim ima točno određeni oblik. Aktivno mjesto enzima je modelirano tako da se supstrat savršeno prostorno uklopi u njega, onemogućivši vezivanje drugih molekula neodgovarajućeg oblika.

Datoteka:350px-Enzim1.jpg

Model pobuđene prilagodbe

• Model pobuđene prilagodbe: Pošto su enzimi fleksibilne strukture, u trenutku vezanja supstrata, aktivno se mjesto prostorno modificira kako bi se prilagodilo obliku vezane molekule.

Kod mnogih enzima na aktivno se mjesto često vežu i kofaktori koji sudjeluju u enzimskoj reakciji kao i inhibitori koji je usporavaju ili onemogućavaju.

Katalitičke reakcije

Skica enzimske reakcije.

Supstrati vežu aktivno mjesto enzima preko slabih nekovalentnih veza, kako bi stvorili kompleks enzim-supstrat. Bočni lanci aminokiselina koje ulaze u sastav aktivnog mjesta služe kao donori ili akceptori protona ili drugih skupina prema supstratu kako bi olakšali reakciju. Aminokiseline u sastavu aktivnog mjesta nikad ne mijenjaju kemijsku reakciju u kojoj sudjeluju, nego samo povećavaju njenu brzinu (smanjuju energiju aktivacije). Produkt kemijske reakcije je najčešće vrlo nestabilno povezan s aktivnim mjestom zbog steričkih smetnji, pa se brzo odvaja od samog enzima, koji postaje spreman za sljedeću reakciju.

Vanjske poveznice

• (engl.) Catalytic Site Atlas (CSA) — hosted by EMBL-EBI