Označavanje čelika

Izvor: Hrvatska internetska enciklopedija
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretraživanje

Označavanje čelika prema hrvatskoj normi HRN C. BO. 002. nije u uporabi u Republici Hrvatskoj, ali kao i ostali europski standardi (DIN, BS) nalazi se u literaturi i još uvijek se u uporabi dosta koristi. Za označavanje čelika koriste se znakovi i simboli u obliku slova i brojeva, koji označuju najvažnija svojstva nekog čelika.

Oznaka čelika se sastoji iz tri dijela Č. XXXX(X). X(X):

  • slovni simbol Č: označava materijal – čelik;
  • osnovna oznaka: sastoji se od 4 brojčana simbola i označava vrstu čelika;
  • dopunska oznaka: sastoji se od 1 ili 2 brojčana simbola.

Osnovna oznaka ima 4 brojčana simbola i označava osobine čelika po grupama:

  • čelici s negarantiranim kemijskim sastavom;
  • čelici s garantiranim kemijskim sastavom. [1]

Čelici s negarantiranim kemijskim sastavom[uredi]

Čelici s negarantiranim kemijskim sastavom su ugljični čelici trgovačke kvalitete s propisanim mehaničkim svojstvima, a bez propisanog kemijskog sastava; ili s propisanom čistoćom fosfora i sumpora ili nekog drugog kemijskog elementa (ugljik, silicij, mangan). Simboli ove oznake imaju sljedeće značenje:

  • simbol na prvom mjestu je 0 i označava pripadnost čelika ovoj grupi (čelici s negarantiranim kemijskim sastavom);
  • simbol na drugom mjestu označava grupu minimalne vlačne čvrstoće:
  • 0 - označava čelik bez propisanih mehaničkih osobina (trgovačka kvaliteta);
  • 1 – označava nazivnu vlačnu čvrstoću do 320 MPa (N/mm2);
  • 2 – označava nazivnu vlačnu čvrstoću od 330 do 350 MPa;
  • 3 – označava nazivnu vlačnu čvrstoću od 360 do 380 MPa;
  • 4 – označava nazivnu vlačnu čvrstoću od 390 do 480 MPa;
  • 5 – označava nazivnu vlačnu čvrstoću od 490 do 580 MPa;
  • 6 – označava nazivnu vlačnu čvrstoću od 590 do 680 MPa;
  • 7 – označava nazivnu vlačnu čvrstoću od 690 do 780 MPa;
  • simboli na trećem, četvrtom ili petom mjestu označavaju:
  • od 0 do 44 – označava čelik negarantirane čistoće kemijskog sastava;
  • od 45 do 79 – označava čelik s ograničenim sadržajem fosfora, sumpora, ugljika, silicija i mangana;
  • od 80 do 99 – označava čelik s ograničenim sadržajem fosfora, sumpora, ugljika, slicija i mangana, te dodatak mikrolegirnog elementa za specijalna mehanička svojstva;
  • od 101 do 449 – slobodno za nove čelike (na 5. mjestu nikad se ne koristi 0);
  • od 451 do 799 – označava čelik s ograničenim sadržajem fosfora i sumpora, ili ugljika, silicija i mangana;
  • od 801 do 999 – označava čelik s ograničenim sadržajem fosfora i sumpora, ili ugljika, silicija i mangana, dodatak mikrolegirnog elementa za specijalna mehanička svojstva.

Čelici s garantiranim kemijskim sastavom[uredi]

U ovu grupu spadaju: [2]

Ugljični čelici[uredi]

  • simbol na prvom mjestu je uvijek 1;
  • simbol na drugom mjestu je 10 puta % ugljika (maseni udio), zaokružen na desetinu.

Legirani čelici[uredi]

  • simbol na prvom mjestu je brojčani simbol najutjecajnijeg legirnog elementa:
  • 1 – označava ugljik (sadržaj se množi s faktorom vrijednosti 1);
  • 2 – označava silicij (sadržaj se množi s faktorom vrijednosti 1);
  • 3 – označava mangan (sadržaj se množi s faktorom vrijednosti 1);
  • 4 – označava krom (sadržaj se množi s faktorom vrijednosti 4);
  • 5 – označava nikal (sadržaj se množi s faktorom vrijednosti 4);
  • 6 – označava volfram (sadržaj se množi s faktorom vrijednosti 7);
  • 7 – označava molibden (sadržaj se množi s faktorom vrijednosti 14);
  • 8 – označava vanadij (sadržaj se množi s faktorom vrijednosti 17);
  • 9 – označava ostale kemijske elemente (sadržaj se množi s faktorom vrijednosti 20 za kobalt, 30 za titanij, 1 za bakar, 1 za aluminij);
  • simbol na drugom mjestu:
  • kod ugljičnih čelika s propisanim kemijskim sastavom označava deseterostruku vrijednost maksimalnog postotka ugljika, zaokruženog na desetine. Ako čelik sadrži 0,90% C ili više, brojčani simbol na drugom mjestu uvijek je 9.
  • kod legiranih čelika drugi po redu legirni element s odgovarajućim brojčanim simbolom.
  • simboli na trećem, četvrtom ili petom mjestu označavaju:
  • od 0 do 19 – označava ugljični čelik propisanog kemijskog sastava i legirani čelik namijenjen za toplinsku obradu;
  • od 0 do 19 (101 – 199) – označava ugljične i legirane čelike namijenjene za toplinsku obradu;
  • od 20 do 29 (201 – 299) – označava ugljične i legirane čelike za cementaciju;
  • od 30 do 39 (301 – 399) – označava ugljične i legirane čelike za poboljšanje (kaljenje + popuštanje);
  • od 40 do 49 (401 – 599) – označava ugljične i legirane čelike za alate;
  • od 50 do 59 – označava visokolegirane čelike za alate;
  • od 60 do 69 – označava čelike s osobitim fizikalnim svojstvima;
  • od 70 do 79 (701 – 799) – označava čelike kemijski postojane i vatrootporne;
  • od 80 do 89 – označava brzorezne čelike;
  • od 90 do 99 – označava čelike za automate;
  • (od 900 do 901) – slobodno za nove čelike;

Označavanje čelika prema europskoj normi EN 10027-1[uredi]

Europska norma EN 10027-1 prestavlja sustav označavanja čelika (Prvi dio – naziv čelika i glavne oznake), a provodi se: [3]

  • prema namjeni, mehaničkim i fizikalnim svojstvima,
  • prema kemijskom sastavu.

Općenita oznaka čelika se sastoji iz tri dijela X nnn Xn(Xn). X(nn):

Glavna oznaka[uredi]

Glavna oznaka se odnosi na namjenu, mehanička i fizikalna svojstva:

A može se odnositi i na kemijski sastav:

  • C – ugljični čelici s manje od 1% mangana;
  • n – ugljični čelici s više od 1% mangana i legirani sa sadržajem pojedinog legirnog elementa manje od 5%;
  • X – legirani čelici sa sadržajem pojedinog legirnog elementa više od 5%;
  • HS – brzorezni čelici, redoslijed elemenata volfram – molibden – vanadij - kobalt;
  • G – čelični lijev;
  • nnn – tri brojčana znaka koji označuju minimalnu granicu razvlačenja σ0.2 (N/mm2) za područje najmanjih debljina.

Primjer: S 235 = opći konstrukcijski čelik s minimalnom granicom razvlačenja σ0.2 = 235 N/mm2.

Dodatna oznaka[uredi]

Dodatna oznaka može se odnositi na garantirani udarni rad loma (J) pri ispitnoj temperaturi (ºC):

  • JR - garantirani udarni rad loma od 27 J pri ispitnoj temperaturi +20 ºC;
  • KR - garantirani udarni rad loma od 40 J pri ispitnoj temperaturi +20 ºC;
  • LR - garantirani udarni rad loma od 60 J pri ispitnoj temperaturi +20 ºC;
  • J0 - garantirani udarni rad loma od 27 J pri ispitnoj temperaturi 0 ºC;
  • K0 - garantirani udarni rad loma od 40 J pri ispitnoj temperaturi 0 ºC;
  • L0 - garantirani udarni rad loma od 60 J pri ispitnoj temperaturi 0 ºC;
  • J2 - garantirani udarni rad loma od 27 J pri ispitnoj temperaturi -20 ºC;
  • K2 - garantirani udarni rad loma od 40 J pri ispitnoj temperaturi -20 ºC;
  • L2 - garantirani udarni rad loma od 60 J pri ispitnoj temperaturi -20 ºC;
  • J3 - garantirani udarni rad loma od 27 J pri ispitnoj temperaturi -30 ºC;
  • K3 - garantirani udarni rad loma od 40 J pri ispitnoj temperaturi -30 ºC;
  • L3 - garantirani udarni rad loma od 60 J pri ispitnoj temperaturi -30 ºC;
  • J4 - garantirani udarni rad loma od 27 J pri ispitnoj temperaturi -40 ºC;
  • K4 - garantirani udarni rad loma od 40 J pri ispitnoj temperaturi -40 ºC;
  • L4 - garantirani udarni rad loma od 60 J pri ispitnoj temperaturi -40 ºC;
  • J5 - garantirani udarni rad loma od 27 J pri ispitnoj temperaturi -50 ºC;
  • K5 - garantirani udarni rad loma od 40 J pri ispitnoj temperaturi -50 ºC;
  • L5 - garantirani udarni rad loma od 60 J pri ispitnoj temperaturi -50 ºC;
  • J6 - garantirani udarni rad loma od 27 J pri ispitnoj temperaturi -60 ºC;
  • K6 - garantirani udarni rad loma od 40 J pri ispitnoj temperaturi -60 ºC;
  • L6 - garantirani udarni rad loma od 60 J pri ispitnoj temperaturi -60 ºC.

Dodatna oznaka može se odnositi i na toplinsku obradu:

  • A – otvrdnuto izlučivanjem (sitnozrnati čelici);
  • M – termomehanički valjano (sitnozrnati čelici);
  • N – normalizacijski žareno ili normalizacijski valjano (sitnozrnati čelici);
  • Q – poboljšano (sitnozrnati čelici);
  • G – druge značajke, ako je potrebno s 1 ili 2 brojke;

Dodatna oznaka, koja je obično u drugoj skupini oznaka, može se odnositi i na područje primjene:

  • C – posebno hladno obradljivo;
  • D – za prevlake vrućim uranjanjem;
  • E – za emajliranje;
  • F – za kovanje;
  • H – visoka temperatura (šuplji profili);
  • L – niska temperatura;
  • O – za primjenu na moru (engl. offshore);
  • P – za žmurje;
  • R – sobna temperatura;
  • S – za brodogradnju;
  • T – za cijevi;
  • W – otporan na atmosferilije;
  • X – visoka i niska temperatura;

Dodatna oznaka za čelični proizvod[uredi]

Oznake posebnih zahtjeva:

  • +C – krupnozrnati čelici;
  • +F – sitnozrnati čelici;
  • +H – prokaljivost;
  • +Z15 – najmanje suženje u smjeru okomitom na površinu 15%;
  • +Z25 – najmanje suženje u smjeru okomitom na površinu 25%;
  • +Z35 – najmanje suženje u smjeru okomitom na površinu 35%;

Oznake vrsta prevlaka:

Oznake za stanje obrade:

Primjer: S 235 J2G3 N = opći konstrukcijski čelik s minimalnom granicom razvlačenja σ0.2 = 235 N/mm2, garantirani udarni rad loma od 27 J pri ispitnoj temperaturi -20 ºC, normalizacijski žaren. To su čelici otporni na krhki lom, a koristi se za statički i dinamički opterećene zavarene konstrukcije.

Izvori[uredi]

  1. ↑ "Strojarski priručnik", Bojan Kraut, Tehnička knjiga Zagreb 2009.
  2. ↑ [1] “Ispitivanje materijala”, doc. dr. sc. Stoja Rešković, Metalurški fakultet Sveučilišta u Zagrebu, www.scribd.com/doc, 2011.
  3. ↑ "Specijalni čelici", skripta - Sveučilište u Zagrebu, www.simet.unizg.hr, 2011.
Dobavljeno iz "https://enciklopedija.cc/index.php?title=Označavanje_čelika&oldid=443688"