Vidi kôd stranice Bellinzona

<!--'''Bellinzona'''-->{{Švicarski grad|ime=Bellinzona|
slika=Tre Castelli.jpg|
slika grba=Snake-coat of arms.svg|
veličina grba=100px|
kanton=[[Ticino (kanton)|Ticino]]|
distrikt=[[Bellinzona (distrikt)|Bellinzona]]|
širina-stupnjevi=46|
širina-minute=12|
dužina-stupnjevi=9|
dužina-minute=1|
poštanski broj=6500|
jezik=[[talijanski]]|
stanovništvo=17373|
godina popisa=2011.|
površina=19,1|
visina=238|
gradonačelnik=[[Mario Branda]]|
stranica=www.bellinzona.ch|
karta=Karte Gemeinde Bellinzona 2007.png|
}}
'''Bellinzona''' (od [[Latinski jezik|latinskog]] ''Bilitio'') je glavni grad [[Talijanski jezik|talijanskog]] [[Kantoni Švicarske|kantona]] [[Ticino (kanton)|Ticino]], na [[jug]]u [[Švicarska|Švicarske]], koji graniči s [[Italija|Italijom]]. Grad je najpoznatiji po svoja tri [[dvorac|dvorca]] (''Castelgrande, Montebello i Sasso Corbaro'') koji su 2000. godine upisani na [[UNESCO]]-v [[popis mjesta svjetske baštine u Europi]] kao izvanredan primjer srednjovjekovnih [[fortifikacija]] koje su čuvale strateški [[Alpe|alpski]] prijelaz.
[[Datoteka:BellinzonaPanorama.jpg|mini|lijevo|500px|<center>Panorama Bellizone]]
==Zemljopis==
[[Datoteka:Picswiss TI-21-25.jpg|mini|lijevo|<center>Pogled na grad s Montebella]]
Bellinzona se nalazi istočno od [[Ticino (rijeka)|rijeke Ticino]] u podnožju [[Alpe|Alpa]], te se proteže duž riječne doline, okružen masivom [[Saint-Gotthard]].

Od 1997. godine Bellinzona ima površinu od 19.15 kvadratnih kilometara, od čega je 4.21&nbsp;km² ili 22.0% poljoprivredno zemljište, 11.96&nbsp;km² ili 62.5% pošumljeno, 4.55&nbsp;km² ili 23.8% je urbano područje (stambena i prometna zona), a 0.47&nbsp;km² ili 2.5% čine rijeke i jezera, dok je 0.09&nbsp;km² ili 0.5% neiskorišteno neplodno zemljište.
[[Datoteka:Plan 3 Burgen English.PNG|mini|lijevo|<center>Položaj dvoraca u Bellizoni]]
[[Datoteka:Bellinzona 1654.jpg|mini|lijevo|<center>Bellinzona 1654. god. (''Caspar Merian'')]]

==Povijest==

Arheolozi su pronašli dokaze da je lokalitet dvorca Castel Grande bilo naseljeno još 2000. pr. Kr. u [[neolit]]u. Ovo mjesto, na obronku iznad rijeke Ticino, je bilo lako obranjivo, i [[Rimljani]] su ga zauzeli u 1. stoljeću te izgradili prvu [[utvrda|utvrdu]]. U 5. stoljeću [[Langobardi]] grade dvorac Castel Grande, a 590. godine ga napadaju [[Franci]]. Bellizona se tada prvi put spominje kao ''Berinzona, Beliciona ili Birrinzona'', a od 1168. kao ''Birizona''. Zbog strateškog položaja koji je nadgledao alpske prijelaze St. Gotthard i San Bernardino Lukmanier, grad je imao veliku važnost. U 11. i 12. stoljeću drvene palisade se zamjenjuju kamenim gradskim zidinama. Grad [[Como]] ga je prodao [[Milano|Milanu]] 1242. godine, ali grad se buni 1340. godine i Milano ga opsjeda dva mjeseca i naposljetku osvaja. Tada su podignuta tri utvrdbena dvorca kako grad ne bi pao u ruke Švicarske konfederacije. Nakon što je nekoliko puta promijenio vlasnika, francuski kralj [[Lujo XII.]] ga je 1503. godine Aronskim sporazumom prepustio Švicarskoj konfederaciji.

God. 1803., osnutkom kantona Ticino, Bellizona je postala njegovom prijestolnicom.

==Znamenitosti==
{{UNESCO-svjetska baština
|ime mjesta = Tri dvorca i obrambene zidine trgovačkog grada Bellizona
|slika = Castelli.JPG
|godina = [[2000.]] <small>(24. zasjedanje)</small>
|vrst baštine = Kulturno dobro
|mjerilo = iv
|ugroženost = ne
|poveznica = http://whc.unesco.org/en/list/884
|država = {{ZD+X/Š|ŠVI}} 
}}
U Bellizoni se nalazi 12 spomenika švicarske državne baštine, a tri dvorca (''Castelgrande, Montebello i Sasso Corbaro''), obrambene zidine i središte Starog grada su 2000. god. postale [[UNESCO]]-va [[svjetska baština]]. Zaštićeno središte Starog grada uključuje tri crkve (''Sta. Maria delle Grazie, Collegiata dei Ss. Pietro e Stefano i Sta. Biagio a Ravecchiai''), kantonalni arhiv, javno kupatilo (''Bagno Pubblico''), srednju školu (''Scuola media'') u ulici ''Via Lavizzari 28.'' i Društveno kazalište (''Teatro sociale'').
[[Datoteka:Bellinzona Stadtmauer.JPG|mini|<center>Gradska vrata ''Murata'']]
[[Datoteka:Ramparts Bellinzona.jpg|mini|<center>Ophodi koji povezuju Castelgrande i Montebello]]
[[Datoteka:Picswiss TI-21-03.jpg|mini|<center>Zgrada osiguranja Baloîse]]

* ''Castelgrande'' (poznat i kao Stari dvorac, ''Un Castle'' i Dvorac sv. Mihovila) je od 1. do 13. stoljeća bila jedina utvrda u Bellizoni. Smješten je na brdu koje ima gotovo vertikalnu litici na sjeveru i strmu južnu stranu, te utvrda prati njegov oblik. Većina današnjeg dvorca je izgrađeno od 1250.-1500., s tim da je u 18. i 19. stoljeću opsežno obnovljen. Većina unutarnjeg prostora je ravan otvoren prostor. On je nekad bio prepun zgradama koje je milanski vojvoda u 15. stoljeću porušio kako bi stvorio pregledan prostor za lakšu obranu iz dvaju gornjih utvrda. U isto vrijeme vanjske zidine su produžene i ojačane, i spojene na zapadne gradske zidine, a dodani su i novi tornjevi<ref>{{Citiranje časopisa |url=http://www.bellinzonaunesco.ch/castelliunesco/en/castelli_e_mura/castelgrande.asp |accessdate=6. studenoga 2010. |title=Službena stranica dvorca Castelgrande |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131007065617/http://www.bellinzonaunesco.ch/castelliunesco/en/castelli_e_mura/castelgrande.asp |archivedate=7. listopada 2013. }}</ref>.
* ''Montebello'' (poznat i kao ''Mali, Novi ili Srednji dvorac'', ali i ''Schwyz dvorac'' od 1506., i ''Dvorac sv. Martina'' od 1818. godine) se nalazi na istočnom dijelu grada i izgrađen je oko 1313. godine za obitelj Rusca, a do konca 14. stoljeća osvojila ga je obitelj Visconti. Obnovljen je i proširen od 1462.-90. godine u današnji izgled, da bi propadao u 19. stoljeću i obnovljen 1903. godine<ref>{{Citiranje časopisa |url=http://www.bellinzonaunesco.ch/castelliunesco/en/castelli_e_mura/montebello.asp |accessdate=6. studenoga 2010. |title=Službena stranica dvorca Montebello |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081001193658/http://www.bellinzonaunesco.ch/castelliunesco/en/castelli_e_mura/montebello.asp |archivedate=1. listopada 2008. }}</ref>.
Malena kapela sv. Mihovila iz 1600. godine koja se oslanja na njegove južne zidine izgrađena je za vladavine tri kantona.
Danas su u njegovim stambenim prostorijama smješteni arheološki i gradski muzej.
* ''Sasso Corbaro'' (poznat kao ''Unterwalden dvorac'' poslije 1506., te ''Dvorac sv. Barbare'' poslije 1818. godine) nalazi se 600 metara jugozapadno od grada na jednoj stijeni i za razliku od druga dva, nije spojen s gradskim zidinama. Najstariji dio dvorca je sjeveroistočni toranj iz 1478. godine koji je izgrađen kako bi se zatvorio procjep u obrambenim zidinama grada<ref>{{Citiranje časopisa |url=http://www.bellinzonaturismo.ch/framework/Desktopdefault.aspx?menu_id=374 |accessdate=6. studenoga 2010. |title=Službena stranica dvorca Sasso Corbaro |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081029060804/http://www.bellinzonaturismo.ch/framework/Desktopdefault.aspx?menu_id=374 |archivedate=29. listopada 2008. }}</ref>. Danas se u njemu nalazi muzej ''Sala Emma Poglia'', raskošna drvena soba izgrađena za obitelj Emma u 17. stoljeću, u Olivoneu (Dolina Blenio) te kupljena i prenesena 1944. godine, najprije u Castelgrande, a potom 1989. u Sasso Corbaro. Soba je potpuno izgrađena od drveta [[kesten]]a, a imala je posban štednjak za grijanje (''stüva'') s grbom obitelji Emma.

<gallery perrow="5">
Datoteka:Castelgrande Bellinzona.JPG|<center>''Castelgrande''
Datoteka:Bellinzona Murata.jpg|<center>Bijeli toranj iznad grada
Datoteka:ChateauMontebelloBellinzona.jpg|<center>''Montebello''
Datoteka:Bellinzona Castello di Sasso Corbaro aussen.jpg|<center>''Castello di Sasso Corbaro''
Datoteka:PiazzaCollegiataInverno.jpg|<center>Stari grad Bellinzona
Datoteka:Piazza Indipendenza (Bellinzona).jpg|<center>Trg neovisnosti
Datoteka:Bellinzona SMGrazie Chiostro.jpg|<center>''Sta. Maria delle Grazie''
Datoteka:Bellinzona Collegiata.JPG|<center>''Collegiata dei Ss. Pietro e Stefano''
Datoteka:Chiesa di San Biagio - Bellinzona.jpg|<center>''S. Biagio a Ravecchiai''
Datoteka:Picswiss TI-21-08.jpg|<center>Evangelistička crkva
</gallery>

==Stanovništvo==
Stanovnici govore [[talijanski]] i većinom su [[Rimokatolici]]. Povijest demografije je prikazano tablicom<ref>{{eng oznaka}}</ref>:
{| class="wikitable"
|-
| || || '''1591''' || '''1781''' || '''1808''' || '''1850''' || '''1880''' || '''1910''' || '''1930''' || '''1950''' || '''1970''' || '''1990'''
|-
|'''Populacija''' || ||oko 200 ||oko 1,100 ||1,260|| 3,209|| 4,036|| 10,406|| 10,706|| 12,060|| 16,979|| 16,849
|- 
|'''Jezik'''||[[njemački]]|| || || || ||140|| 1,028|| 831|| 807|| 1,040|| 681 
|-
| ||[[francuski]]|| || || || ||6 ||74|| 127 || 162 || 179 || 209
|-
| ||[[talijanski]]|| || || || || 3,887 || 9,266 || 9,712 || 11,053 || 15,574 || 14,948
|-
| ||ostali|| || || || || 3 || 38 || 36 || 38 || 186 || 1,011 
|- 
|'''Religija'''||[[Protestanti]]|| || || || || 43 || 632 || 550 || 577 || 844 || 626
|-
| ||[[Rimokatolici]]|| || || || || 3,985 || 8,947 || 9,577 || 11,196 || 15,817 || 14,592
|-
| ||ostali|| || || || || 8 || 827 || 579 || 287 || 318 || 1,631
|-
|'''Nacionalnost'''||[[Švicarci]]|| || || || 2,742 || 3,260 || 6,936 || 8,755 || 10,427 || 12,848 || 11,924
|-
| ||Stranci|| || || || 467 || 776 || 3,470 || 1,951 || 1,633 || 4,131 || 4,925
|-
|}
== Sport ==
*[[AC Bellinzona]], nogometni klub http://www.acbellinzona.ch/

==Izvori==

{{izvori}}

==Vanjske poveznice==
*[http://www.bellinzona.ch Grad Bellinzona], službena stranica {{it}}{{eng oznaka}}
*[http://www.rabadan.ch Karneval Rabadan]
{{Svjetska baština u Švicarskoj}}

[[Kategorija:Gradovi u Švicarskoj]]
[[Kategorija:Svjetska baština u Švicarskoj]]
[[Kategorija:Dvorci]]